Zjawisko mobbingu w środowisku pracy stanowi w Polsce poważny i narastający problem, który wymaga natychmiastowej uwagi zarówno pracodawców, jak i całego społeczeństwa. Najnowszy raport „Mobbing w środowisku pracy”, przygotowany przez Dobrą Fundację we współpracy z Antal, ujawnia alarmującą skalę tej ukrytej formy przemocy. Dane z badania jasno pokazują, że aż 93% respondentów doświadczyło w swojej karierze zawodowej przynajmniej jednego zachowania, które może zostać uznane za mobbing. Co więcej, co dziesiąty pracownik był zmuszany do wykonywania zadań naruszających jego godność osobistą, co stanowi skrajną manifestację psychicznej presji i przemocy w miejscu zatrudnienia.

Skala i charakter zjawiska zarysowują się jeszcze wyraźniej, gdy weźmiemy pod uwagę częstotliwość występowania zachowań o charakterze mobbingowym. Spośród osób, które doświadczyły tego typu sytuacji, średnio 45% deklaruje, że miało z nimi do czynienia co najmniej raz w tygodniu. Szczególnie niepokojące są dane dotyczące form przemocy psychicznej, pojawiających się z taką częstotliwością. Na czele listy najczęściej powtarzających się działań znalazło się przerywanie oraz ograniczanie możliwości wypowiedzi, co potwierdziło 56% badanych. Tyle samo respondentów (56%) wskazało na przydzielanie zadań nieadekwatnych do kompetencji, co prowadzi do poczucia bezsilności i obniżenia samooceny pracownika. Kolejne 55% doświadczyło ograniczenia możliwości rozmowy z innymi pracownikami i izolacji społecznej, a 52% spotkało się z rozsiewaniem plotek, przemocą słowną oraz lekceważącym traktowaniem. Skala tych zachowań uświadamia, jak rozpowszechniona jest psychiczna presja i jak daleko mogą się posunąć osoby dopuszczające się mobbingu, aby zdominować i zastraszyć swoje ofiary.

Hierarchia czynnikiem sprzyjającym powstawaniu mobbingu

Z raportu wynika, że kluczowym czynnikiem sprzyjającym występowaniu mobbingu jest hierarchia w organizacji. Aż 61% przypadków dotyczy wyższej kadry kierowniczej, a 23% – średniego szczebla zarządzającego. Oznacza to, że ponad cztery piąte wszystkich aktów przemocy psychicznej w miejscu pracy inicjują osoby będące przełożonymi osób mobbingowanych. W znacznie mniejszej liczbie przypadków sprawcami są pracownicy na równorzędnych stanowiskach (10%) czy podwładni (2%). Ten wyraźny związek między nadużywaniem władzy a występowaniem mobbingu wskazuje, że problem nie wynika tylko z indywidualnych skłonności sprawców, lecz jest wbudowany w pewne struktury organizacyjne.

Konsekwencje mobbingu są szczególnie dotkliwe dla zdrowia i dobrostanu psychicznego pracowników. Według zebranych danych aż 90% osób doświadczających mobbingu wskazuje na pogorszenie zdrowia psychicznego. Ciągły stres, zastraszanie i podważanie kompetencji prowadzą do stanów lękowych, depresji, a także chronicznego poczucia zagrożenia. Co równie niepokojące, 75% osób notuje pogorszenie zdrowia fizycznego, co wskazuje, że przemoc psychiczna przekłada się na dolegliwości somatyczne i pogorszenie ogólnej kondycji. Wpływ mobbingu na produktywność jest równie wymowny – 70% osób deklaruje obniżenie wydajności w pracy, a 43% korzysta ze zwolnień lekarskich. Ostatecznym wyjściem dla wielu jest zmiana miejsca zatrudnienia – 45% badanych wskazuje, że w wyniku doświadczonego mobbingu podjęli decyzję o odejściu z firmy, a kolejne 35% aktywnie poszukuje nowej pracy.

Pokrzywdzeni się boją, a procedury są nieskuteczne

Tym, co szczególnie utrudnia walkę z mobbingiem, jest niechęć do zgłaszania problemu. Prawie połowa osób doświadczających przemocy psychicznej w miejscu pracy nie informuje o niej nikogo. Wśród tych, którzy decydują się na podjęcie kroków, 24% zwraca się do swojego przełożonego, 22% do działu HR, 16% informuje współpracowników, a 13% zgłasza sprawę do prezesa firmy. Jedynie 9% szuka pomocy u wyznaczonej do tego osoby w organizacji. Brak zgłoszeń wynika głównie z poczucia bezsilności i braku zaufania do skuteczności interwencji: 57% osób obawia się, że nie zostaną podjęte konkretne działania, a 54% boi się odwetu ze strony mobbera. Ponadto 38% nie wierzy, że zgłoszenie zostanie potraktowane poważnie, 31% obawia się utraty anonimowości, a 22% nawet nie zdaje sobie sprawy, że padło ofiarą mobbingu w momencie, gdy go doświadcza.

Raport pokazuje także poważne braki w zakresie procedur antymobbingowych w polskich firmach. Blisko 40% respondentów wskazuje na całkowity brak jakichkolwiek procedur przeciwdziałania mobbingowi, natomiast kolejne 40% potwierdza istnienie formalnej polityki antymobbingowej, choć nie zawsze jest ona skuteczna. Zaledwie 25% badanych uczestniczyło w szkoleniach dotyczących mobbingu i przemocy w miejscu pracy, a jedynie 16% wie o istnieniu ochrony i poufności dla sygnalistów zgłaszających tego typu przypadki. Sytuacja jest zróżnicowana branżowo – najlepsze praktyki obserwuje się w sektorze SSC/BPO (89% firm posiada odpowiednie procedury), energetyce, paliwach i wydobyciu (80%), bankowości i ubezpieczeniach (79%) oraz w branży FMCG (77%). Najgorzej wypada branża nieruchomości i budowlana, gdzie aż 60% firm nie ma żadnych regulacji antymobbingowych, a także handel detaliczny (55% firm bez procedur), produkcja przemysłowa (52%) oraz agencje reklamowe (40%).

Pozostawieni samym sobie

Pracownicy oczekują od swoich organizacji realnych zmian i konkretnych działań. Raport pokazuje, że kluczowe jest zapewnienie systemu zgłaszania i rozwiązywania skarg, gwarancja poufności dla sygnalistów oraz organizowanie szkoleń zwiększających świadomość dotyczącą mobbingu. Ponad 70% badanych uważa, że wprowadzenie jasnych procedur oraz polityki antymobbingowej jest niezbędne. Ważne jest także stworzenie specjalnych zespołów ds. równości i przeciwdziałania mobbingowi oraz budowanie kultury organizacyjnej opartej na szacunku i partnerskich relacjach.

Niestety, obecnie niemal 70% respondentów nie czuje się w żaden sposób wspieranych przez swoje organizacje w kwestiach dotyczących mobbingu. Jedynie 16% docenia możliwość anonimowego zgłaszania przypadków przemocy, 14% otrzymuje wsparcie ze strony kierownictwa i współpracowników, a zaledwie 10% ma dostęp do pomocy psychologicznej i szybkiej reakcji na zgłoszenia. Ten niedostatek wsparcia powoduje nie tylko pogłębianie się problemu, ale też utrwala przekonanie, że ofiara pozostaje bezsilna, co demotywuje do podejmowania jakichkolwiek działań.

Kolejnym istotnym aspektem jest podejście otoczenia do osób mobbingowanych. Dane pokazują, że jedynie 13% badanych uważa, iż ofiara mogłaby liczyć na współczucie i wsparcie w swojej branży. Podobny odsetek (13%) przewiduje raczej neutralną reakcję otoczenia. Niestety, aż 22% wskazuje na dystans i niepewność w reagowaniu na takie przypadki, 20% na brak zaufania i wątpliwości co do relacji ofiary, a 14% na jawną niechęć lub ostracyzm. Te dane pokazują, jak głęboko zakorzenione mogą być stereotypy i brak empatii wobec osób, które doświadczają mobbingu.

Dobra Fundacja odpowiada na prośby pokrzywdzonych

Dobra Fundacja w odpowiedzi na skalę problemu ukazaną w raporcie, a także doświadczenie wynikające z wielu miesięcy pracy ekspertów fundacji, zainicjowała pierwszą ogólnopolską kampanię społeczną „Godność ma swoje imię”. Jej celem jest nie tylko uświadamianie, jak poważnym zjawiskiem jest mobbing, ale także łączenie sił różnych podmiotów w celu wypracowania rozwiązań i dobrych praktyk. W uzupełnieniu do tej inicjatywy powstała także koalicja firm „Razem przeciw mobbingowi”, do której mogą dołączać organizacje świadome problemu i gotowe wprowadzać skuteczne zmiany. Kampania koncentruje się na edukacji – zarówno kadry kierowniczej, jak i szeregowych pracowników, aby każdy miał świadomość granic zachowania, rozumiał, czym jest mobbing, jak go rozpoznać oraz gdzie szukać pomocy.

„Godność ma swoje imię” to także apel do najwyższych szczebli zarządzania, które – jak pokazują dane – często są źródłem problemu. Zmiana musi zacząć się od kierownictwa, od tych, którzy wyznaczają standardy w organizacji. Fundacja i Antal podkreślają, że tylko wspólne, wielopoziomowe działania mogą przynieść trwały efekt. Istotne jest wprowadzenie stałych procedur antymobbingowych, regularne szkolenia, gwarancja anonimowości dla sygnalistów oraz zapewnienie realnej pomocy psychologicznej. Niezbędne są także metody monitorowania sytuacji w firmach, takie jak cykliczne ankiety, stała obserwacja relacji między pracownikami, systemy wczesnego ostrzegania i bezpieczne kanały zgłaszania nieprawidłowości.

Raport wskazuje, że dla pracowników ważne jest nie tylko reagowanie na już istniejące problemy, ale także skuteczna prewencja. Wczesne identyfikowanie niepokojących sygnałów, rozwijanie kompetencji miękkich u menedżerów, promowanie otwartej komunikacji i szacunku do różnorodności w zespole – to filary, na których można oprzeć kulturę organizacyjną wolną od mobbingu. Działania Fundacji i Antal mają służyć jako punkt odniesienia dla innych firm i organizacji, inspirując do wdrażania podobnych strategii.

Wyniki badania jasno wskazują, że problem mobbingu nie jest marginalny, a przeciwnie – głęboko zakorzeniony w polskich miejscach pracy. Strach osób przed zgłaszaniem problemów, brak skutecznych procedur i niska świadomość problemu wśród pracowników tworzą grunt sprzyjający trwaniu i rozwojowi tego zjawiska. Mobbing nie tylko niszczy zdrowie psychiczne i fizyczne ludzi, ale także negatywnie wpływa na efektywność, rotację kadr i wizerunek pracodawców.

Inicjatywy „Godność ma swoje imię” oraz koalicja firm „Razem przeciw mobbingowi” zaninicjowane przez
Dobrą Fundację stanowią ważny krok w kierunku uzdrowienia polskich środowisk pracy. Dzięki przygotowanemu przez fundację raportowi mamy nie tylko precyzyjny obraz skali i charakteru problemu, ale także mapę oczekiwań i potrzeb pracowników. Przeciwdziałanie mobbingowi nie jest zadaniem łatwym, jednak wprowadzenie jasnych procedur, rzetelne szkolenia, wsparcie psychologiczne, a także bezpieczne i skuteczne kanały zgłaszania przypadków może znacząco poprawić sytuację.

Potrzebne zaangażowanie wszystkich stron rynku pracy

Kluczem do realnej zmiany jest jednak zaangażowanie wszystkich stron: pracodawców, pracowników, organizacji pozarządowych, a także opinii publicznej. Dlatego właśnie 11 grudnia 2024 roku w Sejmie RP odbyła się konferencja pod hasłem „Mobbing to przemoc”, zorganizowana przez wicemarszałek Sejmu Monikę Wielichowską we współpracy z Dobrą Fundacją. Głównym celem tego wydarzenia było pogłębienie debaty publicznej na temat przeciwdziałania mobbingowi w polskich przedsiębiorstwach i instytucjach publicznych.

Podczas konferencji poruszono szereg kluczowych zagadnień, w tym obowiązujące regulacje prawne dotyczące mobbingu i ich skuteczność. Dyskutowano, czy obecne przepisy prawa pracy wystarczająco chronią ofiary mobbingu, oraz jakie zmiany są konieczne, by skuteczniej przeciwdziałać temu zjawisku. Omówiono również rolę pracodawców w przeciwdziałaniu mobbingowi, podkreślając ich obowiązek tworzenia odpowiednich procedur i narzędzi wspierających pracowników. Przedstawiono także dobre praktyki budowania kultury organizacyjnej opartej na wzajemnym szacunku oraz narzędzia wspierające pracowników w sytuacjach mobbingu.

Ale to nie wszystko. Przy okazji spotkania, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, zaprezentowała założenia projektu ustawy dotyczącej mobbingu, który powstał w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Projekt zakłada m.in. wprowadzenie bardziej precyzyjnej definicji mobbingu oraz zobowiązanie pracodawców do aktywnego przeciwdziałania temu zjawisku poprzez działania prewencyjne, wykrywanie, właściwe reagowanie oraz wsparcie osób dotkniętych mobbingiem.

Co może nastawiać optymistycznie, uczestnicy wydarzenia podkreślili konieczność zmian w prawie pracy, takich jak wprowadzenie przestępstwa mobbingu do Kodeksu karnego oraz wydłużenie obecnie trzyletniego okresu przedawnienia spraw o mobbing. Zwrócono także uwagę na potrzebę ratyfikacji konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 190, dotyczącej eliminacji przemocy i molestowania w świecie pracy.

Mobbing dotyka nie tylko pokrzywdzonego, ale całe jego otoczenie

Mobbing nie jest sprawą jednostkową – konsekwencje przemocy psychicznej ponosi cała społeczność pracownicza, a pośrednio także klienci, kontrahenci i całe społeczeństwo. Nadzieją na poprawę stanu rzeczy jest wzrastająca świadomość i rosnące oczekiwania pracowników. Choć dziś aż 70% z nich nie czuje wsparcia ze strony organizacji, a 40% firm nie ma żadnych procedur, działania strony rządowej, wspierane przez stronę społeczną dostarczają solidnych podstaw do budowania nowej jakości w relacjach zawodowych.

Kolejnym krokiem milowym w dyskusji na temat mobbingu w Polsce, będzie I Ogólnopolska Konferencja „Razem przeciw mobbingowi”, które odbędzie się w lato we Wrocławiu. Organizowana przez Dobrą Fundację pod Honorowym Patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich, Wicemarszałek Sejmu Moniki Wielichowskiej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministry Rodziny Pracy i Polityki Społecznej, Agnieszki Dziemianowicz-Bąk.

Celem wydarzenia będzie zwiększenie świadomości i wiedzy na temat mobbingu oraz innych niepożądanych zachowań w miejscu pracy. Organizatorzy podkreślają też, że konferencja będzie przestrzenią do wymiany doświadczeń, przeciwdziałania mobbingowi oraz kształtowania kultury organizacyjnej, która sprzyja dobrostanowi pracowników. Skierowana jest do szerokiego grona uczestników, w tym pracowników działów HR, Compliance, ESG, kadry menedżerskiej, właścicieli firm, psychologów, prawników i mediatorów. W programie znajdą się panele dyskusyjne, warsztaty praktyczne oraz prezentacje najnowszych badań dotyczących mobbingu. Uczestnicy będą mieli okazję zapoznać się z dobrymi praktykami w zakresie przeciwdziałania mobbingowi oraz wymienić doświadczenia z ekspertami i praktykami z różnych branż.

Dobra Fundacja zaznacza, że konferencja ma być impulsem do wprowadzenia realnych zmian w polskich przedsiębiorstwach, w tym stworzenia standardów i procedur umożliwiających skuteczne reagowanie na przypadki mobbingu. Istotnym celem jest również zapewnienie wsparcia osobom doświadczającym mobbingu oraz budowanie kultury organizacyjnej opartej na wzajemnym szacunku i zrozumieniu.

Pokonanie mobbingu nie będzie jednak możliwe z dnia na dzień, jednak konsekwentne wdrażanie rekomendowanych rozwiązań i nacisk społeczny na szacunek, godność oraz bezpieczeństwo pracowników przyniosą efekty w dłuższej perspektywie. Wspólnym celem powinna stać się organizacja pracy wolna od przemocy, w której każdy pracownik może rozwijać się, wykorzystując swoje umiejętności bez strachu, upokarzania i podważania kompetencji.

- artykuł napisany dla HR Business Partner przez eksperta Dobrej Fundacji - Maćka Myśliwca.